Była kiedyś wieś drewniana...
.......................................................................
 |
| Wieś Karolinów w Puszczy Kampinoskiej. Rok 1968. Fot.© L.Herz |
Zygmunt Gloger rozpaczał na początku wieku XX, że stare zabytki wiejskiej sztuki i budownictwa giną z rokiem każdym i przyjdą czasy, w których z powodu samej starości zanikną zupełnie. Gdy zaczynała się druga połowa wieku XX jeszcze na mapach turystycznych oznaczano specjalnym znakiem topograficznym wioski z drewnianą architekturą chałup. Miejscy turyści traktowali te chałupy jako godny uwagi zabytek architektury tradycyjnej. Ich kształt cieszył oczy turystyczne, ale mieszkańcy tych drewnianych chałup marzyli już o blokach.
Były bardzo piękne te drewniane domy. Znakomicie komponowały się z krajobrazem. Gdy zbliżałem się do takich wsi, często je dostrzegałem dopiero stając u ich wrót, drewniana zabudowa i strzechy słomiane stapiały się z przyrodą, ginęły wśród zieleni drzew i krzewów. Wioski o architekturze dzisiejszej bywają raną, jaką człowiek zadał krajobrazowi. Polscy rolnicy zatracili jakoś poczucie estetyki. Przez wiele wieków kształtowane, przez pół wieku zagubili, wielka sztuka, bez dwóch zdań. Na początku wieku XXI stało się to już pewne, że tylko w skansenach można zobaczyć drewniane, polskie chałupy. Oraz we wciąż żywym podhalańskim Chochołowie, ale to wyjątek potwierdzający regułę i na dodatek bardzo od Mazowsza odległy.
Niedawno byłem we wsi Wólka na południowym skraju Puszczy Kampinoskiej. Przed czterdziestu laty Wólka była wsią drewnianą i fotografowałem tam wtedy drewniane chałupy. Przykłady budownictwa ludowego, jak o takich domostwach się mówi w turystycznych informatorach, były tam liczne. Z obfotografowywanej chaty wyszedł wtedy człowiek.
- A po co pan to fotografuje? - Widzi pan - zacząłem opowiadać - to jest bardzo piękny budynek, o świetnych proporcjach, zabytek tradycyjnego budownictwa, teraz takich ładnych domów już się nie buduje...
Gospodarz popatrzył na mnie z politowaniem. Pan to skąd? Z Warszawy? Potwierdziłem. A pan to mieszkasz pewnie w bloku? W bloku. To może by my się zamienili, co?
Wtedy do autobusu był z tej Wólki spory kawałek, pekaesy chodziły rzadko, zapchane do granic możliwości. Teraz do Wólki dotarłem z Warszawy miejskim autobusem, był to czysty, nowoczesny solaris, siedzenia miał wygodne, był w autobusie automat do sprzedaży biletów i trzy inne do tych biletów kasowania, na ekranach monitorów wyświetlano nazwy mijanych przystanków, głosem pierwszorzędnego spikera radiowego anonsowano nam nazwy tych przystanków, autobus mijał kolejne wioski, mijał murowane domy i wille, co jedna to bardziej okazała.
Czas drewnianych chałup minął bezpowrotnie. W tym kraju - na który tak wielu Polaków narzeka bezustannie, a niektórzy politycy zbijają kapitał na tym narzekaniu - na skraju Puszczy Kampinoskiej znajdujące się miejscowości pyszniły się nieprzyzwoitym dostatkiem. Nie sądzę, aby ktoś z lokatorów tych domów marzył o przeprowadzce do naszych ciasnych mieszkań w warszawskich blokach...
Dzisiaj rolnicy po wsiach nie budują domostw z drewna, pozostawiając tego rodzaju budowanie przybyszom z miasta, osiedlającym się na wsi po to, by tam wypoczywać i sadzić kwiatki, a nie siać i zbierać zboże. Drewniane jest dzisiaj droższe od murowanego, a budarzy brakuje na miejscu i do stawiania letniaków sprowadza się często cieśli z dalekiego Podhala.
Pół wieku temu niemal nikt nie miał samochodu, na wędrówkę turystyczną jechało się wyłącznie autobusami. Na grzyby jeździło się wynajętymi autokarami, wyjazdy organizowały związki zawodowe. Jak nie stać ich było na autobus, brało się zakładową ciężarówkę, pod plandeką na pace stawiane były ławki. Do Puszczy Kampinoskiej jeździły autobusy Państwowej Komunikacji Samochodowej z dworca Marymont w Warszawie, który znajdował się przy początku ulicy Żeromskiego, to stare dzieje, stamtąd jeździło się do Truskawia, Palmir, Leoncina, przez jakiś czas także do Roztoki.
Od lat wieś Truskaw jest jednym z bardziej popularnych punktów wyjściowych dla wycieczek po Puszczy Kampinoskiej. Dzisiaj wycieczki zaczyna się albo na parkingu, jeśli przyjechało się autem, albo pośrodku wsi na autobusowej pętli, dokąd dojeżdżają miejskie autobusy od stacjo metra w Młocinach. Przed laty autobus dojeżdżał tylko do początku wsi, dalej nie było asfaltu. Od autobusu do puszczy szło się przez wieś ponad dwa kilometry. Wieś była wtedy niemal całkowicie drewniana, a domy stały bokiem do głównej ulicy, na której albo grzęzło się w błocie, albo brodziło w piachu po pachy. Teraz to zupełnie co innego. Inną ważną miejscowością na skraju Puszczy Kampinoskiej jest Leoncin. Na wielu pasażerów kończącego tam trasę autobusu PKS, jadącego z warszawskiego Marymontu, czekały furmanki, aby dowieźć przyjezdnych do ich rodzinnych domów w okolicznych wioskach.
Odnalazłem w swoim archiwum kilka fotografii z wiosek w Puszczy Kampinoskiej, niektóre z nich tutaj pokazuję. Warto zobaczyć, jak przed pięćdziesięciu laty wyglądała wieś podwarszawska. Na kilku szczytach sfotografowanych domostw widnieją namalowane białe kropki i krzyże. Warto o tym tutaj wspomnieć, bo prawie nikt nie wie co to było i dlaczego to było. Otóż, w części Mazowsza, swoim zasięgiem obejmując również obszar Puszczy Kampinoskiej, był zwyczaj malowania takimi kropkami szczytów chałup, w których znajdowała się panna na wydaniu.
 |
| Wszystko drewniane, tylko strzechy ze słomy, a w oknach szyby ze szkła. Fot.©L.Herz |
Były bardzo piękne te drewniane domy. Znakomicie komponowały się z krajobrazem. Gdy zbliżałem się do takich wsi, często je dostrzegałem dopiero stając u ich wrót, drewniana zabudowa i strzechy słomiane stapiały się z przyrodą, ginęły wśród zieleni drzew i krzewów. Wioski o architekturze dzisiejszej bywają raną, jaką człowiek zadał krajobrazowi. Polscy rolnicy zatracili jakoś poczucie estetyki. Przez wiele wieków kształtowane, przez pół wieku zagubili, wielka sztuka, bez dwóch zdań. Na początku wieku XXI stało się to już pewne, że tylko w skansenach można zobaczyć drewniane, polskie chałupy. Oraz we wciąż żywym podhalańskim Chochołowie, ale to wyjątek potwierdzający regułę i na dodatek bardzo od Mazowsza odległy.
Niedawno byłem we wsi Wólka na południowym skraju Puszczy Kampinoskiej. Przed czterdziestu laty Wólka była wsią drewnianą i fotografowałem tam wtedy drewniane chałupy. Przykłady budownictwa ludowego, jak o takich domostwach się mówi w turystycznych informatorach, były tam liczne. Z obfotografowywanej chaty wyszedł wtedy człowiek.
- A po co pan to fotografuje? - Widzi pan - zacząłem opowiadać - to jest bardzo piękny budynek, o świetnych proporcjach, zabytek tradycyjnego budownictwa, teraz takich ładnych domów już się nie buduje...
Gospodarz popatrzył na mnie z politowaniem. Pan to skąd? Z Warszawy? Potwierdziłem. A pan to mieszkasz pewnie w bloku? W bloku. To może by my się zamienili, co?
Wtedy do autobusu był z tej Wólki spory kawałek, pekaesy chodziły rzadko, zapchane do granic możliwości. Teraz do Wólki dotarłem z Warszawy miejskim autobusem, był to czysty, nowoczesny solaris, siedzenia miał wygodne, był w autobusie automat do sprzedaży biletów i trzy inne do tych biletów kasowania, na ekranach monitorów wyświetlano nazwy mijanych przystanków, głosem pierwszorzędnego spikera radiowego anonsowano nam nazwy tych przystanków, autobus mijał kolejne wioski, mijał murowane domy i wille, co jedna to bardziej okazała.
Czas drewnianych chałup minął bezpowrotnie. W tym kraju - na który tak wielu Polaków narzeka bezustannie, a niektórzy politycy zbijają kapitał na tym narzekaniu - na skraju Puszczy Kampinoskiej znajdujące się miejscowości pyszniły się nieprzyzwoitym dostatkiem. Nie sądzę, aby ktoś z lokatorów tych domów marzył o przeprowadzce do naszych ciasnych mieszkań w warszawskich blokach...
Dzisiaj rolnicy po wsiach nie budują domostw z drewna, pozostawiając tego rodzaju budowanie przybyszom z miasta, osiedlającym się na wsi po to, by tam wypoczywać i sadzić kwiatki, a nie siać i zbierać zboże. Drewniane jest dzisiaj droższe od murowanego, a budarzy brakuje na miejscu i do stawiania letniaków sprowadza się często cieśli z dalekiego Podhala.
Pół wieku temu niemal nikt nie miał samochodu, na wędrówkę turystyczną jechało się wyłącznie autobusami. Na grzyby jeździło się wynajętymi autokarami, wyjazdy organizowały związki zawodowe. Jak nie stać ich było na autobus, brało się zakładową ciężarówkę, pod plandeką na pace stawiane były ławki. Do Puszczy Kampinoskiej jeździły autobusy Państwowej Komunikacji Samochodowej z dworca Marymont w Warszawie, który znajdował się przy początku ulicy Żeromskiego, to stare dzieje, stamtąd jeździło się do Truskawia, Palmir, Leoncina, przez jakiś czas także do Roztoki.
 |
| Marzec w Truskawiu. Okolice obecnej pętli autobusowej. Lata 60-te XX wieku. Fot.©L.Herz |
Od lat wieś Truskaw jest jednym z bardziej popularnych punktów wyjściowych dla wycieczek po Puszczy Kampinoskiej. Dzisiaj wycieczki zaczyna się albo na parkingu, jeśli przyjechało się autem, albo pośrodku wsi na autobusowej pętli, dokąd dojeżdżają miejskie autobusy od stacjo metra w Młocinach. Przed laty autobus dojeżdżał tylko do początku wsi, dalej nie było asfaltu. Od autobusu do puszczy szło się przez wieś ponad dwa kilometry. Wieś była wtedy niemal całkowicie drewniana, a domy stały bokiem do głównej ulicy, na której albo grzęzło się w błocie, albo brodziło w piachu po pachy. Teraz to zupełnie co innego. Inną ważną miejscowością na skraju Puszczy Kampinoskiej jest Leoncin. Na wielu pasażerów kończącego tam trasę autobusu PKS, jadącego z warszawskiego Marymontu, czekały furmanki, aby dowieźć przyjezdnych do ich rodzinnych domów w okolicznych wioskach.
Odnalazłem w swoim archiwum kilka fotografii z wiosek w Puszczy Kampinoskiej, niektóre z nich tutaj pokazuję. Warto zobaczyć, jak przed pięćdziesięciu laty wyglądała wieś podwarszawska. Na kilku szczytach sfotografowanych domostw widnieją namalowane białe kropki i krzyże. Warto o tym tutaj wspomnieć, bo prawie nikt nie wie co to było i dlaczego to było. Otóż, w części Mazowsza, swoim zasięgiem obejmując również obszar Puszczy Kampinoskiej, był zwyczaj malowania takimi kropkami szczytów chałup, w których znajdowała się panna na wydaniu.
We wsiach, w których ludność była mieszana, bo mieszkali w nich nie tylko katoliccy, polscy Mazurzy, ale i ewangelicy, koloniści niemieccy, na szczytach domów malowane białe krzyże podkreślały katolickie wyznanie panny. Najwięcej tak malowanych chałup oglądałem we wsiach zachodniej części Puszczy Kampinoskiej: w Karolinowie oraz Famułkach Królewskich i Łazowskich. Po kolonistach pozostały cmentarze i na nich nieliczne, zachowane, zrujnowane najczęściej nagrobki, ogarnięte przez dżunglę krzewów. Tych chałup już nie ma i nie ma tych wsi.
 |
| Cisowe.W takim krajobrazie żyło się pod Warszawą jeszcze wcale niedawno. Fot.©L.Herz |
 |
| Krzywa Góra. Dom ubogi, lecz chędogi. Fot.©L.Herz |
 |
| Famułki Królewskie. Na miejscu tych domów rośnie już młody las. Fot.©L.Herz |
 | |
| Famułki Łazowskie. Nie ma już żadnego z tych domów. Tam już wsi nie ma żadnej.Fot.©L.Herz |
 |
| Leoncin. Na pasażerów czeka autobus czasów Peerelu, typowy "ogórek". Fot.©L.Herz |
Wszystkie fotografie: Puszcza Kampinoska, lata 60- XX wieku. Ten tekst i te fotografie są publikowane
po raz pierwszy. Publikowanie ich gdzie indziej bez zgody autora jest zabronione.
Fantastyczne zdjęcia!!! Patrzę i patrzę i nie mogę się napatrzeć - magia w czystej postaci. Nie myślał Pan o wydaniu albumu "Puszcza Kampinoska dawniej" - mniejsza o tytuł - rzecz w tym, by ocalić od zapomnienie dawny puszczański świat. Zniknęły bezpowrotnie wioski, giną drzewa pomnikowe (Sosna Figa), nazwy miejsc niewiele mówią nie tylko turystom, ale już także miejscowym. Puszcza się rozrasta i zmienia nie do poznania... Ja jestem od niedawna oczarowany puszczą i chłonę jak gąbka wszelkie o nie informacje. Dziękuję za ten wpis, za te zdjęcia, za bardzo ciekawego bloga!
OdpowiedzUsuńTakie album byłby wspaniały! Można w nim pokazać te wioski wtedy i dziś. Każde o nich wspomnienie będzie dziś ciekawe.
UsuńMoje wspomnienia dotyczące Puszczy sięgają przełomu lat 80-tych i 90-tych XXw. Cały północny kraniec był inny niż obecnie. Pomiędzy Leoncinem i Nowinami były pojedyncze gospodarstwa. Teraz zabudowa tamtych okolic staje się coraz bardziej intensywna i prawie podmiejska.
OdpowiedzUsuńW Truskawiu pamiętam bar/restaurację vis'a'vis pętli i jeszcze jej piaszczystą nawierzchnię. A to musiał być początek lat 90-tych.
Te zdjęcia mają wielką wartość. Ich publikacja to dobry pomysł. Więcej!
Z pozdrowieniami
Michał Pietrzak
Wspaniałe zdjęcia! Zwłaszcza Karolinów ciekawie się ogląda - dziś tam są tylko resztki piwniczek i podmurówki. Nie wiedziałam o kropkach i krzyżach, może gdzieś jeszcze przetrwała taka chata?
OdpowiedzUsuń