O przedwiośniu 
na początku wiosny astronomicznej 

Powszechnie się uważa, że wiosna zaczyna się 21 marca. Wedle przyrodników prawdziwa wiosna zacznie się dopiero wtedy, gdy z cieplejszych krajów  przylecą już wszystkie ptaki. Przyrodnicy mówią, że teraz trwa dopiero przedwiośnie, czasem zwane też wiosną meteorologiczną lub termiczną.  Od lat prowadzę notatki, tyczące pogody 21 marca. Zanotowałem +15 (1968), +17 (1971) i nawet +18 (1999), ale tylko raz było minusowo, - 2 w roku 1989. Średnio wypadło mi +5. Z chwilą rozwinięcia się liści brzozowych zacznie się pierwiośnie, w lasach liściastych i mieszanych zakwitną łany zawilców, a na mokradłach kaczeńce.
Najczęściej witamy wiosnę astronomiczną, a ta u nas rozpoczyna się w chwili równonocy wiosennej. Od tego momentu noc zaczyna robić się krótsza, a dzień dłuższy.  W tym roku wiosna astronomiczna rozpocznie się w piątek 20 marca.
Wiosna kalendarzowa ma swoją stałą datę i każdego roku wypada 21 marca. Oznacza to, że w tym roku wiosna kalendarzowa rozpocznie się w najbliższą sobotę.
Wirus nakazuje nam unikać zbiorowości zorganizowanej, ale przecież można i nawet trzeba korzystać ze  świeżego powietrza pośród przyrody, a jeśli nie mamy zaleceń lekarskich, nie siedźmy cały czas w domu. Niewątpliwie wszyscy z nas mają jakiś plener, który w perfidnie inteligentny sposób wykorzystują.
Ale w moim osiedlowym parku na Sadach Żoliborskich zlikwidowano na wszelki wypadek ławki, żebyśmy się nie gromadzili i nie zarażali. W Parku Kampinoskim zamknięto polany wypoczynkowe, np. w Granicy, Opaleniu, Lipkowie i Pociesze. Dyrektor Parku był na naradzie u ministra środowiska i w rezultacie obaj wraz ze swoimi kierowcami znajdują się teraz na kwarantannie. Słyszałem żarty, że w tych dniach, gdy zaraza hula po mieście Warszawie, w pobliskiej tego miasta Puszczy Kampinoskiej jest więcej turystów, niż drzew. No cóż, wykorzystajmy plener podwarszawski na swój sposób.Jak kto ma auto, ten ma lepiej.

Niestety, ogromna susza rozgościła się w przyrodzie podwarszawskiej. Śniegu tej zimy praktycznie było, deszcze niezbyt intensywne i niewiele, gleba jest wysuszona, również i torfowiska (które powinny być wodą nasączone, jak gąbka). Nie najlepiej to wróży, niestety. Drzewiej bywało zupełnie inaczej.

Widok na rozlewiska Narwi koło Pułtuska, na drugim brzegu lasy Puszczy Białej. Taki typowy, przedwiosenny krajobraz z dawnych lat. Wracałem wtedy autem z uroczystości Palmowej Niedzieli we wi Łyse na Kurpiach Zielonych. To zdjęcie zrobiłem 27 marca w roku 1994, reprodukowane tutaj jest zdygitalizowaną wersją slajdu.

Jezioro Góra w dolinie dolnej Narwi nieopodal Nowego Dworu Mazowieckiego. Jest pogodny dzień przedwiosenny, dokładnie 12 marca 2011 roku, jezioro jest jeszcze częściowo pod lodem. Marzec, jeśli jest pogodny, potrafi uwieść każdego, kto choć odrobinę czuły jest na wdzięki przyrody. Dolina dolnej Narwi poniżej zapory w Dębem należy do najbardziej widowiskowych w bliskim sąsiedztwie Warszawy.

Na rozlewiskach Bugu koło Brzuzy. Tam przedwiośnie jest chyba najbardziej widowiskowe i są tam dość wygodne drogi, zbudowane dla wywózki siana z nadbużańskich łąk. Z tych dróg jest doskonały wgląd w przyrodę tej części Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego. Pośród nadbużnych łąk tamtej okolicy narodził się pomysł utworzenia tego parku i tam zawsze i obowiązkowo pojawiam się o przedwiośniu.  Ona te zdjęcia wykonałem 3 kwietnia 2011 roku.  Nad doliną Bugu ciągnęły wtedy dzikie gęsi, a nie zawsze udaje się zgrać planowany wyjazd z tym czasem, gdy można obserwować to wspaniałe widowisko. Lecą wtedy nad naszymi głowami i nieustannie ze sobą rozmawiają.

Klasyczny przykład mazowieckiego krajobrazu przedwiosennego. Jest dzień 17 marca 2012 roku, uroczysko Prochowo w Puszczy Białej i pejzaż, przeniesiony tutaj  krajobraz z dalekiej Kanady. Pośrodku rozlewisk bobrowe żeremie, to im zawdzięczamy te rozlewiska.W czasach dręczącej nas suszy, obecność tych niewielkich zwierzątek jest nieocenionym skarbem. To, jedno z najładniejszych miejsc wokół Warszawy, ma tylko jeden minus; słychać szum samochodów na pobliskiej drodze ekspresowej.

2 marca 2013 roku. Torfowisko Całowanie, jeden z najwspanialszych przyrodniczych fragment podwarszawskiego Mazowsza. Jeszcze tu i tam śnieg, jeszcze rozlewiska skute lodem. Jest ono ozdobą nie tylko Mazowsza, zostało bowiem uznane za ważne dla zachowania różnorodności biologicznej całej Europy i objęte ochroną w ramach europejskiej sieci Natura 2000, zarówno ze względu na występujące tu siedliska roślin i zwierząt jak i bogactwo gatunków ptaków. Znalazłem się tam właśnie po to, aby taki pejzaż zobaczyć. Pod koniec epoki lodowcowej przed kilkunastoma tysiącami lat, obozowali w tej okolicy łowcy reniferów. Lądolód, zalegający wówczas ten fragment ojczystej ziemi, który dzisiaj nazywamy Mazowszem, właśnie począł był ustępować ku północy. Krajobraz Mazowsza tamtych czasów przypominał tundrę, a na pastwiskach tej tundry, wśród traw i krzewów pasły się dzikie renifery.

Na obfitujących na podwarszawskim Mazowszu piaskach wydmowych dominują bory. Na zdjęciu jest bór sosnowy koło Szumina w Puszczy Kamienieckiej. W obniżeniach terenu utrzymuje się woda i bardzo ubogaca ten leśny krajobraz.

Niewątpliwie woda odgrywa główną rolę w krajobrazie przedwiośnia. Ubogaca pejzaż. Jednym z najchętniej odwiedzanych miejsc w Kampinoskim Parku Narodowym jest znajdujący się na czerwonym szlaku turystycznym owiany legendami Mogilny Mostek. Z niego najlepszy jest widok na Wilczą Strugę, w której woda płynie okresowo, zazwyczaj największa właśnie przedwiośniem. Wilcza Struga rodzi się pośród Cichowęża, nie ma tam źródeł, ona w ogóle nie ma żadnych, to woda opadowa, którą magazynuje w swoim wnętrzu torfowiska Cichowęża. To zdjęcie jest z 17 marca 2015 roku.   

23 marca 2013 roku ten krajobraz sfotografowałem, To jest Świder niedaleko od przystanku kolejowego tej nazwy, wtedy wybrałem się witać tam wiosnę. Powitała mnie zima. Normalna, ze śniegiem, jak należy. Bo i tak, proszę państwa, się zdarza. Siedem lat temu się zdarzyło. O takiej zimie zimą tegoroczną daremnie marzyliśmy.  A zamiast niej wraz z nadchodzącą wiosną o przedwiośniu dostaliśmy w prezencie koronawirusa.

Jak żyć w czasach zarazy

Niełatwo, po prostu niełatwo. Zaraza aktualna  nosi nazwę: koronawirus,  ma też swoją inną nazwę: COVID-19. Zaczęła się  w Chinach, dla nas egzotycznie, no i daleko. Aż przyszło do nas i zrobiło się wyjątkowo stresująco. Atakują nas ze wszystkich stron wiadomości złe lub tylko niedobre. W gazetach, radio, telewizji, w rozmowach. Na ekranie telewizora pokazują się mapy, na nich czerwone plamy ogarniają coraz to nowe kraje. Zamknięte szkoły, przedszkola i żłobki, zawieszone zajęcia na uczelniach, Odwołane imprezy masowe, zawody sportowe i koncerty, nieczynne kina, teatry i muzea. Odwołane połączenia lotnicze. Katolikom księża radzą uczestniczyć w mszach radiowych, a eucharystię przyjmować "duchowo", w domu, przed radioodbiornikiem. Papież odwołał audiencje generalne, liturgie wielkanocne odbędą się bez udziału wiernych.  Ludziom wiekowym wszyscy przypominają, że to  oni właśnie są w grupie szczególnego ryzyka. Należy często myć ręce, unikać unikać skupisk, komunikacją publiczną lepiej nie jeździć. Za granicę nas nie puszczą.

    W ostatnią niedzielę, 15 marca,  warszawska Starówka wyludniona totalnie. Ani knajp, ani turystów, ani warszawiaków na spacerze. Tramwaje  wożą powietrze.Przyjaciele  radzą:Wszyscy radzą: odpuśćcie sobie telewizję, po kilku godzinach dziennie oglądania ludzie zaczynają świrować. Pojedźcie codziennie chociaż na krótki spacer za miasto, mówią mądrzy ludzie. Oddychajcie świeżym powietrzem, nie siedźcie zamknięci. Co inteligentniejsi tak robią i uciekają w plener, w przyrodę. Kumpel z Grochowa pojechał w lasy koło Międzylesia.  Przyjaciel, który mieszka na Bielanach, najbliżej ma do Puszczy Kampinoskiej, tam pojechał, rzut kamieniem z Chomiczówki, gdzie mieszka. Parking w Truskawiu był przepełniony. Mieszkający na Ursynowie znajomy pojechał z rodziną do Podbieli na Całowanie. Pogoda fantastyczna, słoneczna, sporo wody, a raczej lodu, bo noc była mroźna. Na ich oczach odpuszczał. Bobry mają się na Całowaniu świetnie, żeremia są ogromne. Ptaków mało, para błotniaków i czyżyki. Spotkał za to kolegów, który godzinę wcześniej nagrali sześć bielików. „Za to, proszę sobie wyobrazić, tłumy ludzi! Nigdy nie widziałem tylu osób na Całowaniu. Co chwila dojeżdżały nowe samochody. Wszyscy elegancko zachowywali wobec siebie dystans, więc stresu nie było, budujące widzieć tylu ludzi w przyrodzie.”  

Wotywna kapliczka z Wawrzyszewa

Kapliczka z warszawskiego Wawrzyszewa

 

     Kilka dni temu, już było źle, ale jeszcze nie tak, robiliśmy z żoną zakupy na zapas, na wszelki wypadek. W czas wojenny tak robić albowiem należy. Przeżyliśmy wojnę światową, kryzysy w peerelu, reglamentowaną żywność na kartki, pewne doświadczenie mamy. Spanikowaliśmy nie tylko my, kolejki do kas były monstrualne, kilkudziesięciometrowe. Czekając na parkingu, aż żona zapłaci rachunek, fotografowałem stojącą obok kapliczkę. Wiele razy ją mijałem, teraz mogłem zobaczyć z bliska. Jest murowana, wysoka i piękna,wewnątrz jest figura Matki Boskiej, a poniżej napis: „na podziękowanie Bogu że nas przy życiu zachował wśród grasującej cholery w miesiącu sierpniu 1852.”. Jest to najstarsza zachowana kapliczka z Matki Boskiej w warszawskiej dzielnicy Bielany, ma 168 lat! Ciekawe, czy ktoś teraz postawi taką kapliczkę w naszej dzielnicy, dziękując za zachowanie przy życiu w czasie epidemii koronawirusa w roku 2020. W mieście? Kiedy tamtą stawiano, wokół trwała wieś. Normalna, wiejska wieś....

       Ta cholera zostawiła moc śladów w ludzkiej świadomości. Słowa “cholera” używano jako przezwiska w rodzinnych kłótniach. Pamiętam taki dowcip rysunkowy, który zobaczyłem w jednym z przedwojennych pisemek, jakie – już po wojnie – znalazłem w mieszkaniu, do którego rzucił nas wojenny los. Pismo było organem wojskowym dla sierżantów, nosiło tytuł >Wiarus<. Dowcip zaś był taki: – Najdroższa – powiedział mąż do swojej żony – na twoją cześć postanowiłem nazwać twoim imieniem nowo odkryty przeze mnie bakcyl cholery... Dla nas, dzisiejszych, śmieszne średnio, ale jakieś świadectwo obyczajowości epoki to jest.

     Wyrosłem w tej epoce. Jak coś mi się nie udało, kląłem: a niech to cholera jasna. Dlaczego akurat jasna? Tego nie wiem. A niech to cholera, raz jeden zakląłem w domu u stryjostwa. I wtedy odezwała się mała ich córeczka, ile ona mogła mieć lat? Usłyszałem jej dziecięcy głosik: bzytko cholela. A jej mama powiedziała wtedy: nie mówi się takich słów przy dziecku. Czułem, że mam bardzo czerwone uszy ze wstydu...

      Z tego wszystkiego została tylko nazwa tej choroby, utrwalona w przekleństwie. Dzisiaj to przekleństwo straciło swoją moc, współcześnie zostało zastąpione obrzydliwymi wulgaryzmami, używanymi na prawo i lewo, a w tym używaniu - o tempora, o mores! - biorą aktywny udział także kobiety, a literatura, powszechnie uchodząca za piękną, ani rusz nie chce się obejść bez tego niepięknego słownictwa. 
      Ta cholera, z powodu której postawiono tę kapliczkę w Wawrzyszewie, do Polski dotarła za sprawą wojsk rosyjskich podczas powstania listopadowego. Powracała do nas  jeszcze potem. Widocznie tak już jest pisane ludzkości, że co jakiś czas muszą ją epidemie przetrzebiać.

 Morowa kapliczka w Czerwonej Niwie

Kapliczka  w Czerwonej Nowie koło Guzowa.

  
 W okolicach Guzowa na Ziemi Sochaczewskiej, przy skrzyżowaniu lokalnej drogi z Guzowa do Nowej Suchej z szosą Bolimów – Aleksandrów – Szymanów – Paprotnia wznosi się niewielka przydrożna kapliczka na kształt miniaturowego kościółka o trzech wieżyczkach, zwieńczonych trzema krzyżami, jak na Golgocie. Postawiona została w XVIII wieku, po tym jak Bolimów i okolice nawiedził mór w 1713 roku. Zmarła wtedy większość mieszkańców, a ci co przeżyli, opuścili swoje zapowietrzone domostwa.
     Ta kapliczka to ważny zabytek, nie tylko architektury, lecz przede wszystkim polskiej obyczajowości i tradycji. Z tych trzech krzyży najważniejszy jest ten pośrodku, który jest karawaką, krzyżem „cholerycznym”. Jest to podwójnie przekreślony krzyż, w którym poprzeczka górna jest trochę krótsza od środkowej. Taki krzyż chroni przed wypadkami i nagłymi zgonami, klątwami, kradzieżami, burzami, piorunami. Leczy bezsenność. Dzisiaj karawak się już nie stawia, kiedyś stawiano ich wiele. W przeszłości bowiem zbierały obfite żniwo ospa, cholera i wszelkie inne zarazy. Były spowodowane głównie brakiem higieny i fatalnym stanem ówczesnej wiedzy medycznej. Zabobonna wiara w magię i czary również miały niemały udział.
     Na granicach wsi, aby rozprzestrzenianiu się zarazy zaradzić, stawiano przy  drogach drewniane krzyże karawak. Pisał o nich Zygmunt Gloger w „Encyklopedii staropolskiej". „Gdy w miasteczku hiszpańskim Caravaca zasłynął krzyż o dwóch poprzecznicach jako cudowny przeciwko morowemu powietrzu i stał się głośnym zwłaszcza r.1545 we Włoszech podczas zarazy morowej w mieście ówczesnego soboru Trydencie (uważany za skuteczny, kto się przed takim modlił lub go nosił) - wówczas pielgrzymi zaczęli przynosić do polski relikwiarzyki w kształcie małych krzyżyków tej samej formy i tak samo nazywanych. Pobożni w czasie morowego powietrza stawiali „karawaki" przy wsiach i miasteczkach, aby zaraza je mijała, i modlili się na książkach tak samo nazywanych.
     Niewiele jest już takich krzyży po drogach mazowieckich postało,  jednak nigdzie indziej na Mazowszu  nie ma takiej jak ta kapliczki, mającej chronić rozległą okolicę przez morowym powietrzem. postawiona została w XVIII wieku, po tym jak Bolimów i okolice nawiedził mór w 1713 roku. zmarła wtedy większość mieszkańców, a ci co przeżyli, opuścili swoje zapowietrzone domostwa.

 

Kapliczka choleryczna z Drążdżewa nad Orzycem

Kapliczka z Drążdżewa nad Orzycem.

Wciąż stoją po mazowieckiej prowincji kapliczki choleryczne. Jest ich trochę i są świadectwem tego, jak powszechną bywała w przeszłości  zaraza na mazowieckiej ziemi. „Ty zarazo!”, „Ty cholero!” Przed laty dosyć powszechne były to przekleństwa, rzucane wobec kogoś, kto mocno dopiekł rzucającemu. Ze wyrazy zaraza i cholera są rodzaju żeńskiego, częściej epitetem obdarzano kobietę. Groźne epidemie nawiedzały dawniej kraj bardzo często. Zakaźne choroby nazywane były wówczas powietrzem lub morem, najgroźniejsze były dżuma i ospa, jedna i druga były też zwane czarną śmiercią. Lęgły się zazwyczaj w czasie wojen. A tych w Polsce nie brakowało
    W Drążdżewie nad Orzycem jest kapliczka pomorowa. Żelazny krzyż kowalskiej roboty wieńczy kolumnę z tablicą. Na niej napis: „Offiara Naywyższemu na ubłaganie Maiestatu za zwolnienie plagi grasuiącey cholery w roku 1831”.

Złe powietrze, mór, czarna śmierć. Okropne słowa. Nie słyszymy ich przerażającego brzmienia, my, ludzie dzisiejszego świata. A przecież zbierały obfite żniwo w przeszłości ospa, cholera oraz wszelkie inne zarazy. Były spowodowane głównie brakiem higieny i fatalnym stanem ówczesnej wiedzy medycznej. Zabobonna wiara w magię i czary również miały niemały udział. Cholerę mógł sprowadzić tzw. cholernik. Bywało - jak opowiadano w XIX w. pod Czerskiem - że cholera przybierała postać kobiecą i podwieziona przez chłopa na wozie, przekraczała bezkarnie rzeki i granice wiosek.
    Na morowe powietrze nie było rady. Przychodziło często. Za często.  Książęta i królowie opuszczali wtedy swoje miejskie zamki i chronili się w swoich wiejskich rezydencjach. Mieszkańcom wsi i miasteczek pozostawała tylko modlitwa. Za opiekunów i obrońców ludności przed chorobami zakaźnymi uchodzili liczni święci, najbardziej św. Roch i wystawienie mu kaplicy zabezpieczało okolicę przed niebezpieczeństwem. Jeśli więc we wsi grasowała zakaźna choroba, a kapliczki blisko nie było, odbywano pielgrzymki nawet do dalszych okolic, gdzie znajdował się kościół pod wezwaniem św. Rocha. 

Kościół pod wezwaniem św.Rocha 

w Brochowie nad Bzurą 

Święty Roch w Polsce nigdy nie był, a jest jednym z ważniejszych świętych patronów polskiej wsi. Około trzech tysięcy kościołów i kaplic na świecie nosi jego imię. W Polsce są 63 kościoły pod wezwaniem św. Rocha, a ilość kaplic i kapliczek niepomiernie jest większa. Najlepszy dowlod, że zarazy hasały po naszej, polskiej ziemi, że potrzeba wznoszenia modłów o ochronę przed nimi była niezbędną potrzebą. 

      Perłą mazowieckiej architektury jest kościół obronny w Brochowie nad Bzurą. Jest pod wezwaniem św.Rocha (dokładnie: współwezwaniem, jeszcze św.Jan Chrzciciel patronuje tej świątyni). Przed świątynią czuwa figura świętego w kapliczce pośród brzóz, a we wnętrzu znajduje się obraz z jego przedstawieniem, oczywiście z torbą, z kosturem i w szacie  pielgrzyma. 

     Obecna budowla powstała w połowie XVI wieku, jest całkowicie oryginalna,  niepowtarzalna i to nie tylko w Polsce, w całej Europie również. Przez wiele lat wielu teoretyków architektury nie bardzo wiedziało, jak zakwalifikować kościół w Brochowie. Gotycki on, gotycko-renesansowy, czy tylko renesansowy, ewentualnie renesansowy. ale ze szczyptą gotyku w tle?  Wnętrze ma na pewno renesansowe, z zewnątrz wydaje się być gotycki i co do tego sporów być nie powinno. Ceglane baszty trzech wieżyc brochowskiej bazyliki jak zamkowe dominują nad płaską równiną okolicy. 

     

    Św.Roch urodził się we Francji w wieku XIV, a jego imię pochodzi od francuskiego >roche<, oznaczającego skałę. Rozdał swój majątek ubogim i sam, w ubogiej szacie, z pielgrzymim kosturem w ręce, jak najczęściej bywa przedstawiany, ruszył do Rzymu. Po drodze spieszył z pomocą zarażonym dżumą i wkrótce jego sława stała się tak wielką, iż musiał uciekać przed tłumem wielbicieli. Potem sam zaraził się dżumą. Życiorys świętego i jego relikwii są fascynujące. Nie wiem dlaczego tego patrona świątyni przydano i czy dopiero ta budowla go uzyskała, bo przed nią stały tu inne; pierwszy kościół w Brochowie powstał najprawdopodobniej przed 1113 rokiem, jeszcze za czasów Władysława Hermana. 

Śnieżyczka przebiśnieg

Nadeszło przedwiośnie i znów jadę w teren, jak co roku, aby po raz kolejny przeżyć obraz rozkwitających pośród lasu białych łanów śnieżyczki przebiśniegu  (Galanthus nivalis). Swoją  nazwę naukową roślina zawdzięcza mlecznobiałym kwiatom. Nazwał tę roślinę  sławny Linneusz. Galanthus utworzony jest z dwóch słów greckich: gala - mleko i anthos - kwiat. Z łaciny natomiast pochodzi drugi człon nazwy : nivalis oznacza - śnieżny. A przebiśnieg, jak mówimy w Polsce, to dlatego, że już w lutym zakwita, acz zdecydowanie częściej w marcu, chociaż tak też bywa, że gdy zima jest mroźna, nawet w  kwietniu. W swoich wędrówkach ku podwarszawskim przebiśniegom, a odbyłem ich wiele, prawie zawsze je oglądałem już w bezśnieżnym czasie przedwiosennym. Ale...  cóż to za przedwiośnie bez obrazu topniejącego śniegu ? 

         W przyrodzie wszystko powinno być jak należy, po kolei. Ostatnimi laty coś się jednak pokićkało. Nazwa śnieżyczki przebiśniegu wskazuje związki rośliny ze śniegiem. Jeszcze śnieg leży, a one już przebijają się przezeń ku światłu. Tak w każdym razie być powinno. Ale już tak nie jest ostatnio. Czy tamte czasy jeszcze wrócą? Zapewne tak, przyroda lubi płatać nam niespodzianki, nie tylko dla ludzi dramatyczne, ale i miłe przecież tak samo. 

        Nie przyznaję pierwszeństwa żadnej z dwóch nazw bohaterki tej opowieści. Używam ich jednocześnie lub na zmianę, zależnie od tego co mi serce w danym momencie podsunie. Mam nadzieję, że roślinki nie mają mi tego złe. I że uczeni botanicy zechcą mi tę literacką dowolność wybaczyć. Tegoroczna zima na nizinie mazowieckiej była niemal całkowicie bezśnieżna. Nazwa przebiśnieg dla naszej bohaterki okazywała się jakby bezzasadna. Nazwa śnieżyczka wydawała się bardziej na miejscu. Z pewnego oddalenia patrząc na łany tych kwiatów, jawią się one patrzącym na podobieństwo śniegu, dno lasu jakby się nimi śnieży...

     W naturze śnieżyczka przebiśnieg rośnie w lasach i zaroślach południowej części Europy, w Polsce  centrum występowania tej pięknej rośliny znajduje się na południu, przede wszystkim w Karpatach. Rosną także na pagórach Jury Krakowsko - Częstochowskiej.  Możemy je spotkać na Roztoczu. W Warszawie rosną z woli człowieka, który je zaprosił do swoich  ogródków. Widuje się to kwiecie w niektórych parkach, ładnie tam wyglądają i owszem, ale  nie tam jest ich środowisko naturalne.  
       W okolicach Warszawy rosnące w naturze śnieżyczki są przyrodniczą sensacją i  występują tylko w trzech miejscach, oddalonych o ponad sto kilometrów od najbliższej stacji metra. Jedno miejsce znajduje się na Mazowszu historycznym nad Skrwą Prawą pod Płockiem koło Sikorza i Brudzenia. Drugie jest w Lesie Rogowskim koło Repek w okolicach Sokołowa, ale to już nie jest Mazowsze, lecz bliskie Podlasie, chociaż to ta część Podlasia, które przypisano obecnie do województwa mazowieckiego, a nie podlaskiego. W naturze rosną także śnieżyczki przebiśniegi w Puszczy Kozienickiej, ale to też nie Mazowsze, a tylko województwo mazowieckie. Ta puszcza rośnie na ziemi radomskiej, a ona już historycznie przynależy do Małopolski.

        Koło mojej leśniczówki w Puszczy Kampinoskiej posadziłem śnieżyczki u stóp jesionu. Polubiły moje sąsiedztwo, szybko zaczęły kolonizować bliższą okolicę. Taką legendę o tym kwieciu wyczytałem. Kiedy Ewa została wygnana z raju, stała w swoim zimowym ogrodzie i rozpłakała się nad kwiatami, które znikły. Przechodził obok anioł i usłyszał płacz Ewy. Zrobiło mu się żal płaczącej kobiety - złapał opadający płatek śniegu, dmuchnął na niego i zamienił w przebiśnieg. Dając go Ewie powiedział: Jest to dla ciebie zapowiedź, że wiosna i lato wkrótce nadejdą. Jest to obietnica, że przebiśnieg będzie pojawiał się co roku.
      Opuściłem już swój leśny dom, bo kłopoty z jego utrzymaniem poczęły przerastać moje fizyczne możliwości. Budynek wkrótce zapewne przestanie istnieć, on już dobrze wie, że bez człowieka nie ma dla niego życia.  Ale, gdy domostwa już nie będzie, te białe kwiatki zapewne pozostaną, rozsieją się jeszcze bardziej i będzie tak, jak gdzie indziej na polskim niżu.
     Znakomita większość stanowisk śnieżyczek na niżu   ma  takie właśnie, wtórne, antropogeniczne pochodzenie. Rosną  w lesie tam najczęściej, gdzie przed wielu laty znajdowały się osady, leśniczówki, cmentarzyki. Chociaż kamień na kamieniu z budynków już nie pozostał, one trwają w miejscach, gdzie ktoś kiedyś w ogródku je wsadził. Trwają i rozsiewają się, co chętnie czynią nadzwyczaj.
      Aby trafić w  miejsca, w których rosną kozienickie śnieżyczki, trochę się trzeba nachodzić. Ja korzystałem z wiedzy miejscowego leśniczego. Odwiedzałem dwa stanowiska przebiśniegów, oba ustępujące urodą tym znad mazowieckiej Skrwy i spod podlaskich Repek. Jeśli przyjdzie się tam o kilka dni za późno, nad Puborskimi Łąkami przebiśniegi będą już ogarnięte  przez duże dywany czosnku niedźwiedziego, który tam on gra rolę główną i pachnie czosnkiem tak, jak powinien,. W rezerwacie "Zagożdżon" przebiśniegi zajmują większy obszar, występują mniej więcej w promieniu dwustu metrów wokół dębu Zygmunt August, ale kwiaty nie tworzą tam litego kobierca, rosną w rozproszeniu, poukrywane między opadłymi jesienią liśćmi na dnie lasu.
    Ze wszystkich wokół Warszawy najładniej położone są stanowiska śnieżyczek w znajdującym się koło Płocka wielce urodziwym Brudzeńskim Parku Krajobrazowym. Ten należący do najmniejszych w Polsce parków krajobrazowych uchodzi za jeden z najpiękniejszych.  Śnieżyczki rosną tam w dwóch miejscach. Bliżej Płocka jest stanowisko koło Sikorza. Szosa obok tej wioski  przebiega w terenie płaskim i mało efektownym. jadąc tamtędy nie wszyscy wiedzą, że o krok odtej  szosy zaczyna się pejzaż, który przydał okolicy miano Mazowieckiej Szwajcarii.
    W latach międzywojennych XX w. w tym to pejzażu odpoczywali sławni artyści, przyjeżdżający do miejscowego dworu Piwnickich. Julian Tuwim pisał tam "Bal w operze", zaś bywający tu Tadeusz Dołęga-Mostowicz polecił Sikórz i pobliskie Radotki, jako miejsce plenerów do filmu wg swojej głośnej powieści "Znachor" , który ze znakomitym Józefem Węgrzynem w latach międzywojennych nakręcił tutaj Michał Waszyński. 
    Od sikórzeckiego kościoła (banalny neogotyk) droga sprowadza w dół doliny Skrwy. Różnica poziomów, jak na Mazowsze, całkiem znaczna,  zdumiewająco urodziwa est silnie meandrująca Skrwa Prawa, która płynie tutaj głęboko wciętą doliną o zboczach wysokich miejscami na ponad 40 m. Zaraz za mostem na obu brzegach rosną śnieżyczki. Setkami tam rosną.  

    Drugie, chyba efektowniejsze stanowisko śnieżyczki przebiśniegu w okolicy, znajduje się nieopodal wsi Brudzeń i stamtąd najlepiej dochodzić do celu, a dojście ułatwia prowadzący stamtąd czerwony szlak dla pieszych. W Brudzeniu nad Skrwą urodził się Paweł Włodkowic, postać nietuzinkowa, rektor Akademii Krakowskiej, poseł króla polskiego na sobór w Konstancji, gdzie bronił polskiej racji stanu w sporze Polski z Zakonem Krzyżackim.
    Zanim powstała wieś Brudzeń, istniała już w tamtej okolicy osada, jej śladem jest ogromne grodzisko. datowane na wieki X - XI wiek. Ma kształt zbliżonym do trójkąta i w miejscu największym pokaźne rozmiary. Przedwiośniem, gdy jeszcze nie rozwinęło się listowie na leśnych drzewach okolicy, widok na dolinę Skrwy  ze szczytu grodziska jest naprawdę okazały.

    O przedwiośniu wchodzi się tutaj w królestwo kwiecia. Wokół grodziska i poniżej, na stokach malowniczych Brudzeńskich Jarów. Swoich znajomych i przyjaciół zachęcałem do przyjazdu tutaj także z ich powodu. A oni piszą mi potem listy, pełne podziękowań za to, ze ich na wyjazd w te strony namówiłem,  opowiadają w tych listach, że idąc w głąb tych kwietnych kobierców, pragną frunąć,  żeby tylko nie podeptać   przebiśniegów, które rosną nawet na ścieżce. Od ścieżki do samej rzeki – tak zupełnie dosłownie: jak okiem sięgnąć – tylko przebiśniegi. Nie, przepraszam – nie tylko: gdzieniegdzie kępka przylaszczek. Kto wie, czy nie najciekawszym czasem, w którym warto być tutaj, nie jest ten właśnie czas, gdyśnieżyczki już zaczynają przekwitać. Jeszcze trwają, jeszcze cieszą nas swoją urodą, ale już już pojawiają się inne leśne kwiaty przedwiośnia, prócz przylaszczek także  kokoryczki i zaraz potem  zawilce gajowe. 
       Najchętniej jeżdżę oglądać śnieżyczki na bliskie Podlasie. Na wschód od Węgrowa krajobraz staje się  tak bardzo polski, że aż za serce ściska. Pod Płockiem tak nie ma, nad brudzeńskimi krajobrazami cieniem się rzuca płocka rafineria. Położona koło Sokołowa Podlaskiego wioska Rogów jest  położona akuratniej i po części jeszcze trwa w niej drewniana architektura.  Drewniany jest też kościółek i dzwonnica, stojąca obok niego.  Ma około dwustu lat ta świątynka, była świadkiem wojen, w których w walce o rząd dusz wprzągana była religia. Pobudowano świątynkę jako cerkiew unicką, potem gdy carat unitom kazał przestać być unitami, przez jakiś czas była to cerkiew prawosławna, po odzyskaniu niepodległości cerkiew pełni już rolę kościoła katolickiego. Ot, zwykła na Podlasiu historia, za którą kryje się jednak moc ofiar i ogromnie wiele łez.
      O kilka kroków od kościółka zaczyna się Las Rogowski, a i on jest przyjemny, bo  tam wszystko przybyszowi jawi się jak należy. Jest w tym lesie rezerwat „Śnieżyczki” i rosną w nim miliony śnieżyczek, tworząc obraz nieprawdopodobnie piękny. Zwłaszcza przy słonecznej  pogodzie! Autor internetowego hasła (https://nasze miasto.pl/rezerwat-śnieżyczki) napisał, że nieopodal, dosłownie przez drogę, znajdowała się gajówka. Funkcjonowała jeszcze kilkanaście lat po II wojnie światowej. Już niebawem nie można będzie dojrzeć śladów po niej. Nie wiem jaka była historia gajówki, kiedy została  zbudowana, czy wcześniej w tym miejscu również istniała jakaś osada. W latach 60. XX wieku przewieziona została na Miotki w pobliżu Repek, tam ją jeszcze widywałem i obok pracujące mielerze. Dla mnie to była egzotyka, mielerze znałem tylko z Bieszczadów. Zupełnie możliwe, że rogowskie śnieżyczki mają związek z istniejąca obok osadą leśną. 

Te małe, białe kwiaty  mają ciekawą cechę,  potrafią albowiem wykonywać ruchy i w zależności od temperatury  otwierać się i zamykać. A otwarte w słońcu kwiaty mają największą szansę na zapylenie.
    O śnieżyczkach przyrodnicy piszą tak, jakby pisali wiersze. Że te rośliny, zakwitające jako pierwsze po długich miesiącach zimowych, wzbudzają w nas szczególnie emocje. Że je podziwiamy, jako iż mimo chłodów dzielnie przebijają swe łodyżki i wznoszą swe kwiaty przez śniegi. Że ich widok rozgrzewa serca i rozbudza nadzieję na to, że po kolejnej zimie wróci wiosna i lato pełne kwiatów. Podobno pierwszy przebiśnieg zakwitł po wygnaniu Adama i Ewy z ogrodu Eden. Była zima i anioł, aby  pocieszyć naszych pierwszych rodziców, obiecał im wiosnę, chuchnął na spadające płatki  śniegu, a te opadając na ziemię zmieniały się w białe kwiaty przebiśniegów. Ludzie kochają przebiśniegi i dlatego zapewne rwą na potęgę do bukietów, i to wszystko z miłości do nich, że takie ona piękne, więc ich piękno chcą zabrać ze sobą do domów. Jest teraz ta roślina objęta ochroną prawną i trochę jej lepiej, acz niezupełnie i nie wszędzie.

     Jest trzynastego i na dodatek jest to piątek, wedle wszystkich nic gorszego w te dzień spotkać człowieka już nie może. Dopiero co rozmawiałem telefonicznie z leśniczym, w którego lesie wdzięczą się do nas te śnieżyczki z fotografii zdjętej w rezerwacie koło Rogowa. - Jak tam dzisiaj pańskie śnieżyczki ? zapytałem. Świetnie, kwitną jak oszalałe, niech pan przyjeżdża. Wziąłem to sobie do serca, w najbliższych dniach ku nim wyruszę. Przecież człowiek musi mieć coś radosnego na widoku. Zwłaszcza teraz, o przedwiośniu roku 2020, gdy na całym świecie, także i u nas, rozszalała się epidemia zbierającego już śmiertelne ofiary koronowirusa. 

      W mediach atakują nas ze wszystkich stron wiadomości złe lub tylko niedobre. W gazetach, radio, telewizji, w rozmowach. Na ekranie telewizora pokazują się mapy, na nich czerwone plamy ogarniają coraz to nowe kraje.W Polsce na dwa tygodnie zamknięto szkoły, przedszkola i żłobki, zawieszono zajęcia na uczelniach, odwołano imprezy masowe, zwody sportowe i koncerty, nieczynne będą kina, teatry i muzea. W ostatnim czasie zrobiło się wyjątkowo ciężko i stresująco. Lekarze zalecają ludziom w starszym wieku, aby nie wychodzili z domu, unikali tłoku, publicznej komunikacji i w ogóle. Do mnie to adresowane, wiem o tym. Ale radzą także mądrzy ludzie częste wypady na świeże powietrze, w głąb nieskażonej wirusem przyrody. A tam czekają na mnie one właśnie. Więc jakże nie skorzystać z zaproszenia... ..